Υποτελής ο/η

Από Fylopedia
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση


ο/η υποτελής [GR], subaltern [EN], subalterne [FR], subalterne [DE]

Ο όρος αναφέρεται στη θέση των ατόμων τα οποία ανήκουν σε ομάδες εκτός της ηγεμονικής δομής [hegemony]. Τη δεκαετία του 1970, χρησιμοποιήθηκε για να προσδιορίσει τους/τις αποικιοκρατούμενους/ες της Νοτίου Ασίας, αποτελώντας μια θεώρηση της αποικιοκρατικής ιστορίας από την οπτική όχι της ηγεμονικής αρχής, αλλά των ίδιων των αποικιοκρατούμενων. Κατά τη δεκαετία του 1980, αναπτύχθηκαν οι σπουδές για τους/τις υποτελείς ως μια παρέμβαση στην ιστοριογραφία των χωρών της Νότιας Ασίας, αλλά γρήγορα εξελίχθηκαν σε μια σθεναρή μετα-αποικιοκρατική [postcolonial] κριτική. Ο όρος χρησιμοποιείται πλέον σε πολλές επιστήμες, όπως η ιστορία, η ανθρωπολογία, η κοινωνιολογία, η οικονομία, η λογοτεχνία, η φιλοσοφία κλπ.

Ως όρος της μετα-αποικιοκρατικής θεωρίας, αποτέλεσε σημείο διχασμού μεταξύ διάφορων στοχαστών. Άλλοι/ες θέλησαν να του δώσουν πιο γενική σημασία, ταυτίζοντάς τον με περιθωριοποιημένες ομάδες και κατώτερες τάξεις, ενώ άλλοι/ες όπως η Gayatri Chakravorty Spivak τον χρησιμοποίησαν με πιο εξειδικευμένη έννοια. Για πρώτη φορά τον συναντάμε στον μαρξιστή Antonio Gramsci, ο οποίος τον χρησιμοποιεί ως συνώνυμο του προλεταριάτου.

Η Spivak, στηριζόμενη στην γκραμσιανή ανάλυση, με το έργο της “Can the subaltern speak?” (1985), υπέβαλε την ερώτηση αυτή (δηλαδή «Μπορεί ο/η υποτελής να μιλήσει;») στους/στις διανοουμένους/ες της Δύσης, ενώ παράλληλα αποπειράθηκε μια κριτική προσέγγιση των «σπουδών για τους/τις υποτελείς» με βάση τη μεταδομιστική κριτική για το υποκείμενο. Αμφισβήτησε τη διαδικασία ομογενοποίησης των υποτελών ως ουσιοκρατική [essentialist] και μυθοποιητική. Όσον αφορά τον προσδιορισμό των υποτελών, η Spivak θεωρεί ότι δεν πρόκειται για μια κομψή λέξη για να δηλώσουμε απλώς τους/τις καταπιεσμένους/ες. Αν θέλουμε να μιλήσουμε με μετα-αποικιοκρατικούς όρους, υποτελής θεωρείται όποιος/α έχει περιορισμένη ή καθόλου πρόσβαση στον πολιτισμικό επεκτατισμό.

Η Spivak υποστηρίζει ότι με το να εκφράζονται και να διεκδικούν συλλογική πολιτισμική ταυτότητα [identity], οι υποτελείς θα καταφέρουν να επαναπροσδιορίσουν την υποταγμένη τους θέση στην κοινωνία. Ακριβώς επειδή η προσπάθειά της να μιλήσει εκτός των τυπικών πατριαρχικών οδών δεν βρήκε κατανόηση ή υποστήριξη, το δοκίμιό της προκάλεσε έντονη συζήτηση και δέχθηκε σφοδρή κριτική σε πολλά επίπεδα. Αυτή η ιδιαίτερα υπαινικτική θέση της σε συνδυασμό με το σύνθετο ύφος γραφής της οδήγησε πολλούς/ές αναγνώστες/τριες στο να την κατηγορήσουν για φαλλοκεντρική [phallocentric] συνενοχή.



Φοιτητική ομάδα Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Λεξικογραφίας: Αναγνωστόπουλος Ιωάννης, Δρακοπούλου Μαρία, Ελευθερίου Δέσποινα, Κούτρα Αλεξάνδρα, Κρομμύδα Ευθαλία, Μαρίν Μαρία,Τριανταφύλλη Ευαγγελία, Τρυπαναγνωστοπούλου Σοφία, Φωκάς Γεώργιος (επιμέλεια Δρ. Ευτέρπη Μήτση)