Συμβολική τάξη
συμβολική τάξη, symbolic order, ordre symbolique, symbolische ordnung
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία του Jacques Lacan, η συμβολική τάξη μαζί με το φαντασιακό [imaginary] και το πραγματικό [real] αποτελούν τα τρία βασικά στάδια της ψυχικής εξέλιξης του ατόμου. Η συμβολική τάξη είναι το στάδιο κατά το οποίο το παιδί, έχοντας απελευθερωθεί από την αιχμαλωσία της φαντασιακής ενότητας με τη μητέρα (οιδιπόδειο σύμπλεγμα [Oedipal complex]) και έχοντας αρχίσει να αναπτύσσει την αίσθηση ενός χωριστού εαυτού (στάδιο του καθρέφτη [mirror stage]), εισάγεται στη γλώσσα και αποκτά την ικανότητα να κατανοεί και να παράγει σύμβολα, ενώ παράλληλα αποδέχεται τους κανόνες που υπαγορεύει η κοινωνία, προκειμένου να είναι σε θέση να επικοινωνεί με τους/τις άλλους/ες. Στο στάδιο αυτό, το παιδί περνά από την ιδανική, σχεδόν αποκλειστική σχέση του νηπίου με τη μητέρα σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο Νόμος του Πατέρα [The Law of the Father] και όπου ο φαλλός [phallus] είναι «το προνομιακό σημαίνον» που εγκαθιδρύει το καθεστώς όλων των υπόλοιπων σημαινόντων. Οι διάφοροι κοινωνικοί, πολιτισμικοί και γλωσσικοί συμβολισμοί και κανόνες επιβάλλονται στο παιδί και το πλάθουν σύμφωνα με τις δομές τους. Με άλλα λόγια, το παιδί δομείται ως υποκείμενο [subject] μέσα από τη συμβολική τάξη στην οποία ενσωματώνεται ή, όπως λέει ο L. Althusser (1984), «η κατάκτηση της γλώσσας είναι αυτή που με την εισαγωγή στη συμβολική τάξη θα σημαδέψει το πέρασμα από τον άνθρωπο-θηλαστικό στον άνθρωπο-παιδί-άνδρα ή γυναίκα».
Η γαλλική φεμινιστική θεωρία [French feminism] αποδέχεται την άποψη του Jacques Lacan ότι το συμβολικό έχει την έννοια του γλωσσικού συστήματος της πατριαρχίας [patriarchy] και, επομένως, είναι φαλλοκεντρικό [phallocentric]. Αρνείται, ωστόσο, ότι η γυναίκα δεν έχει «καμία θέση» σε αυτό. Συγκεκριμένα, τόσο η Hélène Cixous όσο και η Luce Irigaray υποστηρίζουν ότι το συμβολικό δεν αναπαριστά απλώς μια μορφή γλώσσας, αλλά έναν τρόπο αντίληψης και διαμόρφωσης του κόσμου προς όφελος των ανδρών. Οι ίδιες υποθέτουν την ύπαρξη μιας γυναικείας γραφής [écriture féminine], η οποία ξεφεύγει από το ανδρικό μονοπώλιο και τον κίνδυνο της συμμόρφωσης προς το υπάρχον σύστημα. Η Julia Kristeva προτείνει μια χώρα [chora] ή προγλωσσική, προ-οιδιπόδεια και μη συστηματοποιημένη διεργασία σημασιοδότησης, η οποία επικεντρώνεται στη μητέρα, και την ονομάζει σημειωτική [semiotic]. Τέλος, η Judith Butler (1990) συμφωνεί με τον Jacques Lacan και τους/τις γάλλους/ίδες φεμινιστές/τριες ότι η γλώσσα είναι πατριαρχική, αλλά ασκεί κριτική στην άποψη ότι παίζει καθοριστικό ρόλο στον ορισμό του φύλου. Απεναντίας, υποστηρίζει ότι τα θεμελιώδη γνωρίσματα που ορίζουν το φύλο είναι οι κοινωνικές και πολιτισμικές παράμετροι, οι οποίες δημιουργούν την ψευδαίσθηση ότι είναι φυσικές.
Φοιτητική ομάδα Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Λεξικογραφίας: Αναγνωστόπουλος Ιωάννης, Δρακοπούλου Μαρία, Ελευθερίου Δέσποινα, Κούτρα Αλεξάνδρα, Κρομμύδα Ευθαλία, Μαρίν Μαρία,Τριανταφύλλη Ευαγγελία, Τρυπαναγνωστοπούλου Σοφία, Φωκάς Γεώργιος (επιμέλεια Δρ. Ευτέρπη Μήτση)