Υποκείμενο
υποκείμενο [GR], subject [EN], subjet [FR], subjekt [DE]
Σημαντικός όρος για την φεμινιστική θεωρία και τις ανθρωπιστικές επιστήμες, κυρίως γιατί χρησιμοποιείται στην αντι-ανθρωπιστική προσέγγιση του ατόμου.
Κατά τον ανθρωπισμό, ο γάλλος φιλόσοφος του 17ου αιώνα Descartes ορίζει το υποκείμενο ως τη δισυπόστατη οντότητα, η οποία αποτελείται από δύο ξεχωριστά μέρη, τον νου και το σώμα. Το υποκείμενο είναι λογικό ον, επομένως έχει αυτογνωσία και συνείδηση για τη διπλή του υπόσταση.
Οι φεμινιστές/τριες κριτικοί στρέφονται προς τους στοχαστές του 19ου αιώνα για να αντικρούσουν αυτή τη δυϊστική θεώρηση του υποκειμένου. Στοχαστές όπως Nietzsche, o Freud και ο Marx, εκφράζουν τον προβληματισμό τους για το δεδομένο της υποκειμενικότητας: το υποκείμενο είναι ένα δημιούργημα, ιδωμένο είτε από την σκοπιά της ιδεολογίας (κυρίως τις μαρξιστικές θεωρίες) είτε από την σκοπιά της θεωρίας της κοινωνικοποίησης. Ο γάλλος μαρξιστής Louis Althusser και ο γάλλος ψυχαναλυτής Jacques Lacan αναθεώρησαν την έννοια του υποκειμένου.
Ο Lacan επισημαίνει ότι το υποκείμενο είναι το τελικό προϊόν, το δημιούργημα μιας εσωτερικής διαδικασίας, κατά την οποία το αγόρι γίνεται υποκείμενο που μπορεί να λειτουργήσει στην πατριαρχική κοινωνία, όταν απορρίπτει τα ερωτικά συναισθήματα προς τη μητέρα του (οιδιπόδειο σύμπλεγμα [Oedipal complex]) και αποδέχεται τον Νόμο του Πατέρα [The Law of the Father]. Επομένως, το υποκείμενο «δομείται» πάνω σε ένα ολόκληρο σύστημα σημαινόντων –πολιτικών, κοινωνικών, γλωσσικών- που έχει ως κέντρο τον φαλλό [phallus]. Το υποκείμενο δεν έχει λόγο, αλλά αυτό το σύστημα σημαινόντων [signifiers] μιλάει μέσω του υποκειμένου. Έτσι, αυτό το υποκείμενο δεν έχει σταθερότητα, καθώς συνέχεια αντιπαραβάλλεται με έναν Άλλο [Other] (αρχικά με τη μητέρα), ορίζεται μέσω της αποξένωσής του από τον Άλλον και δέχεται τις επιδράσεις του ασυνειδήτου [unconscious].
Οι φεμινίστριες κριτικοί Irigaray και Mitchell ερευνούν τη γυναικεία υποκειμενικότητα, η Kristeva μιλάει για το υποκείμενο σε κρίση και οι φεμινιστές/τριες των κοινωνικών επιστημών προτείνουν να χρησιμοποιείται ο όρος συμμετέχοντα μοντέλα αντί του όρου υποκείμενα για τους ανθρώπους που συμμετέχουν στις ερευνητικές μελέτες ως ερευνητικά αντικείμενα.
Φοιτητική ομάδα Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Λεξικογραφίας: Αναγνωστόπουλος Ιωάννης, Δρακοπούλου Μαρία, Ελευθερίου Δέσποινα, Κούτρα Αλεξάνδρα, Κρομμύδα Ευθαλία, Μαρίν Μαρία,Τριανταφύλλη Ευαγγελία, Τρυπαναγνωστοπούλου Σοφία, Φωκάς Γεώργιος (επιμέλεια Δρ. Ευτέρπη Μήτση)
