Φεμινισμός και ψυχανάλυση

Από Fylopedia
Αναθεώρηση ως προς 12:24, 9 Δεκεμβρίου 2010 από τον Fylopedia (Συζήτηση | συνεισφορές)
(διαφορά) ← Παλαιότερη αναθεώρηση | Τελευταία αναθεώρηση (διαφορά) | Νεότερη αναθεώρηση → (διαφορά)
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση


Φεμινισμός και ψυχανάλυση

Συγγραφέας:Άννα Βιδάλη
Βιβλιογραφία
Εσωτερικοί Σύνδεσμοι
Εξωτερικοί Σύνδεσμοι
Σχόλια Επιμελήτριας

Φεμινισμός και Ψυχανάλυση (Κατά τις περιόδους του πρώτου και δεύτερου φεμινιστικού κύματος)

Άννα Βιδάλη


Η ψυχανάλυση και ο φεμινισμός ως νεωτεριστικά κινήματα συνυπάρχουν στην Ευρώπη τον 19ο και τον 20ο αιώνα. Κατά την διάρκεια του Πρώτου Φεμινιστικού Κύματος, φαίνεται να αγνοούν το ένα το άλλο: η ψυχανάλυση αποτελεί μια επαναστατική θεραπεία στον χώρο της ψυχικής υγείας και ο φεμινισμός ένα κίνημα για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων των γυναικών. Στα δικαιώματα αυτά συμπεριλαμβάνεται και η ελεύθερη διαχείριση της γυναικείας σεξουαλικότητας, με την οποία ασχολείται και η ψυχανάλυση. Όμως το φεμινιστικό κίνημα είναι προσανατολισμένο περισσότερο στα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών και μόνο αργότερα, κατά τη δεκαετία του 1970, ασχολείται με ζητήματα ταυτότητας και αναγνωρίζει τη συμβολή της ψυχανάλυσης όσον αφορά τον καθορισμό της έννοιας του γυναικείου ψυχισμού. Στη δεύτερη αυτή περίοδο διαφορετικές τάσεις μέσα στο κίνημα τάσσονται άλλες υπέρ και άλλες κατά των απόψεων του Freud.

Το Πρώτο Φεμινιστικό Κύμα στην Αυστρία και τη Γερμανία

Το Πρώτο Φεμινιστικό Κύμα στην κεντρική Ευρώπη ήταν απόρροια της ιδεολογίας του Διαφωτισμού. Έτσι δεν είναι περίεργο πως οι αγώνες των γυναικών για τα δικαιώματα τους ακολουθούν την τύχη των φιλελεύθερων κυβερνήσεων που άλλοτε επικρατούν στην πολιτική αρένα και άλλοτε εξαφανίζονται κάτω από την πίεση της αντίδρασης (Βιδάλη, 2008). Στην Αυστρία, στο διάστημα της βασιλείας της Μαρίας Θηρεσίας και του Ιωσήφ Β΄, κυκλοφορούν από τους κύκλους του παλατιού προοδευτικές απόψεις κατά της καταπίεσης και υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών, οι οποίες απηχούν τα γραπτά της Mary Wollstonecraft. Η επόμενη γενιά, επί Metternich, καταφέρεται ενάντια των φιλελεύθερων απόψεων των μανάδων τους αποδεχόμενες ένα κατώτερο status για τις γυναίκες με την αιτιολογία ότι αυτό είναι καθορισμένο βιολογικά. (Marie-Louise Angerer Good et als 1996)

Στην Γερμανία, η Ένωση Γυναικών Γερμανίας (BDF) ακολουθεί μια πορεία σταδιακής ριζοσπαστικοποίησης, καθώς από το 1898 έως το 1907 την καθοδηγούν οργανώσεις όπως η Ένωση για την Ψήφο και το κίνημα για μια Νέα Ηθική. Όμως το 1908, στην Γενική Συνέλευση της Ένωσης επικρατούν μετριοπαθείς και συντηρητικές απόψεις, με αποτέλεσμα την μεταστροφή της πολιτικής της κατεύθυνσης. Οι απόψεις των συντηρητικών συνοψίζονται σε αυτό που αποκαλούμε «κοινωνικό δαρβινισμό» και περιέχει τις αρχές μιας ρατσιστικής αντίληψης για την υγεία, ενώ οι απόψεις των φιλελεύθερων στοχεύουν επίσης στην βελτίωση της κοινωνίας μέσα από «την βελτίωση του γυναικείου φύλου οικονομικά, νομικά και πνευματικά» (Evans, 1976 σελ. 146).

Για τον «κοινωνικό δαρβινισμό» η Ιστορία αποτελούσε έναν αγώνα μεταξύ εθνών για την επικράτηση του ισχυρότερου. Τα άτομα ήταν προϊόν κληρονομικότητας και όφειλαν να υποτάσσονται στις ανάγκες της φυλής και του έθνους. Στο πλαίσιο αυτό ορισμένες γυναικείες οργανώσεις υποστήριζαν ότι «το μέλλον του έθνους επαφίεται στην θέληση της γυναίκας για μητρότητα» κάτι που απέκλειε αιτήματα όπως το δικαίωμα στην έκτρωση, παρά μόνο αν το έμβρυο πιθανολογούνταν «κατώτερο». Άλλωστε μόνο οι «υγιείς» μητέρες είχαν δικαίωμα στις δραστηριότητες και τις παροχές της Ένωσης Γυναικών Γερμανίας μετά την επικράτηση των συντηρητικών. Οι απόψεις των ριζοσπαστικών φιλελεύθερων οργανώσεων, αντίθετα, βάζανε ψηλά τον πήχη στην διεκδίκηση των δικαιωμάτων. Ζητούσαν την αναθεώρηση του Αστικού Κώδικα στις διατάξεις που αφορούσαν τοn γάμο υπέρ των γυναικών, το δικαίωμα των κοριτσιών στην εκπαίδευση, την ίση αμοιβή για την ίδια εργασία, την συμμετοχή στη δημόσια διοίκηση και το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι. Ένα από τα πιο μαζικά ρεύματα που συνένωνε ριζοσπαστικές και συντηρητικές οργανώσεις ήταν των Abolitionist, με αίτημα την κατάργηση της θεσμοθετημένης πορνείας. Για τις ριζοσπαστικές φεμινίστριες όμως το αίτημα αυτό συμβάδιζε με μια άποψη περί γάμου ως συμφωνία μεταξύ ίσων (Anderson, 1992).

Υστερία και θηλυκότητα στην θεωρία του Sigmund Freud

Με την εμφάνιση των εθνικών κρατών η σημασία των γυναικών και του γυναικείου σώματος αποκτά ενδιαφέρον και για την ασφάλεια του κράτους. Στον χώρο της ιατρικής συντελούνται αλλαγές καθώς διαπιστώνεται ότι τα δύο φύλα διαφέρουν φυσιολογικά και ψυχικά (sic). Μέχρι εκείνη την εποχή θεωρούσαν ότι το γυναικείο σώμα μπορούσε να εκπροσωπείται από το ανδρικό- ακόμη και η περίοδος της γυναίκας έπρεπε να έχει κάποια αντιστοιχία στο ανδρικό σώμα. Σιγά- σιγά οι αρρώστιες των γυναικών αρχίζουν να διακρίνονται σε σωματικές και ψυχικές, με αποτέλεσμα δύο είδη γιατρών (αρσενικού, βέβαια, φύλου) να ειδικεύονται σε αυτές: οι γυναικολόγοι και οι νευρολόγοι ( Good et als., 1996). Κάτω από την επίδραση του Διαφωτισμού αναπτύσσεται μια γενιά ξεχωριστών γιατρών με νέες απόψεις όσον αφορά τον τοκετό, την ανατροφή του βρέφους και το γυναικείο σώμα. Ωστόσο οι ψυχολογικές αρρώστιες αγνοούνται από τα ιατρικά κείμενα και τα θέματα της γυναικείας σεξουαλικότητας δεν αφορούν τους γυναικολόγους.

Ο Freud δεν είναι ο πρώτος γιατρός που ασχολήθηκε με τη γυναικεία σεξουαλικότητα. Ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα, οι γιατροί Moser και Bush αναπτύσσουν διαφορετικές απόψεις γύρω από την γυναικεία σεξουαλικότητα. Η μία άποψη θεωρεί ότι οι σαρκικές επιθυμίες της γυναίκας είναι μεγαλύτερες από αυτές του άνδρα, ενώ για την άλλη άποψη οι γυναίκες είναι από την φύση τους ψυχρές. Το θέμα της υστερίας επίσης διχάζει. Ο Bush ισχυρίζεται ότι η σεξουαλικότητα αποτελεί σημαντικό παράγοντα της υστερίας ενώ ο Charcot θεωρεί ότι δεν υπάρχει σχέση μεταξύ τους. Την ίδια εποχή στην Αυστρία, πολλοί γιατροί εφαρμόζουν κλειτοριδεκτομή και ωοθηκεκτομή σε νέες γυναίκες κατά του αυνανισμού και της σεξουαλικής διέγερσης. Σε μια τέτοια γενική συγκυρία αρχίζει ο Breuer την θεραπεία της Bertha Papenheim, στην οποία η ίδια η ασθενής δίνει το όνομα «ομιλητική θεραπεία» ή «καθάρισμα της καμινάδας».

Τα ιστορικά ασθενείας των γυναικών που θεράπευαν με ύπνωση ο Freud με τον Breuer δημοσιεύτηκαν σε έναν τόμο με τίτλο Μελέτες για την Υστερία (1893, 2002) και αποτέλεσαν την αφορμή για να συλλάβει ο Freud δύο έννοιες που αποτέλεσαν το θεμέλιο της ψυχανάλυσης: την έννοια του «ασυνειδήτου» και την έννοια της «μεταβίβασης». Αν μελετήσει κανείς τις βιογραφίες των γυναικών που παρουσιάζουν οι μελέτες περί υστερίας θα διαπιστώσει ότι μερικές από αυτές συμμετείχαν ενεργά στο φεμινιστικό κίνημα της Γερμανίας μέσα από την Ένωση Εβραίων Γυναικών ή σε άλλα κινήματα όπως το σοσιαλιστικό, πράγμα που δηλώνει, αν μη τι άλλο, ότι τα προοδευτικά κινήματα της εποχής επικοινωνούσαν μεταξύ τους χωρίς να αποκλείουν το ένα το άλλο (Βιδάλη, 2008.)

Το ερώτημα της διαφοράς ανάμεσα στα φύλα απασχολεί τον Freud ήδη από την αρχή της συγγραφικής του δραστηριότητας, είτε πρόκειται για τις Μελέτες για την Υστερία είτε για το κείμενο του «Για τον Ναρκισσισμό» (1915). Ο Freud διστάζει να υποθέσει μια εσωτερική θηλυκή ή αρσενική οντότητα, ενώ έχει ήδη τοποθετηθεί υπέρ μιας εσωτερικής αμφισεξουαλικής προδιάθεσης. Δεν ενδιαφέρεται καθόλου για μια ψυχολογία σεξουαλικής διαφοράς και προτιμά να ερευνήσει το θέμα από την θέση ότι δεν υπάρχει ανάμεσα στα φύλα δομική διαφορά πριν από το Οιδιπόδειο. Εξ άλλου, για τον Freud η ταυτότητα του φύλου δεν είναι αποτέλεσμα απλώς της ταύτισης με τον γονέα του ιδίου φύλου. Από το 1923 έως το 1925 δημοσιεύει τρία σχετικά άρθρα, ενώ μερικές από τις γυναίκες ψυχαναλύτριες δημοσιεύουν απόψεις συχνά αντίθετες. Είναι η πρώτη συζήτηση στους ψυχαναλυτικούς κύκλους όπου οι απόψεις του Freud δεν θεωρούνται καθοριστικές αλλά εκλαμβάνονται ως μία από τις πλευρές του ζητήματος. Με την άποψη του Freud τάχτηκαν η Helen Deutsch, η Jane Lamp de Groot, η Ruth Mack Brunswick και η Marie Bonaparte. Έτσι δημιουργήθηκε αυτό που σήμερα αποκαλούμε Πρώτη Ψυχαναλυτική Δημόσια Συζήτηση για την Θηλυκότητα. Η αμφισβήτηση στο θέμα της θηλυκότητας προήλθε από μια άλλη ομάδα της Ψυχαναλυτικής Εταιρίας γύρω από τον Karl Abraham την Karen Horney και την Melanie Klein. Οι δύο τελευταίες βρήκαν απήχηση στον Ernest Jones, του οποίου τα γραπτά του 1927, 1932, και 1935 έρχονται σε αντίθεση με την θεωρία του Freud (Βιδάλη, 2008).

Οι απόψεις των γυναικών ψυχαναλυτριών για την θηλυκότητα

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι κανένας και καμία από τους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες στη δημόσια συζήτηση δεν αμφισβήτησε την θέση του Freud αναφορικά με την απογοήτευση του μικρού κοριτσιού για την έλλειψη πέους. (Appignanesi, Forester, 1992). Η κλινική πραγματικότητα του φθόνου του πέους δεν αποτελούσε για κανέναν ψυχαναλυτή της εποχής εκείνης αντικείμενο αμφισβήτησης. O Ernest Jones έγραφε ακολουθώντας την Horney: «δεν υπάρχει γυναίκα που να αποφεύγει το πρώιμο στάδιο του φθόνου του πέους». Η συζήτηση λοιπόν δεν επικεντρώθηκε ποτέ γύρω από το ζήτημα της ύπαρξης φθόνου του πέους, αφού στο θέμα αυτό υπήρχε καθολική συμφωνία. Αφορούσε όμως την ερμηνεία που μπορούσε να δοθεί στο φαινόμενο αυτό.

Για την Karen Horney, η θεωρία του συμπλέγματος του ευνουχισμού ισχυριζόταν, λίγο ως πολύ, ότι ο μισός ανθρώπινος πληθυσμός αισθανόταν κάποια δυσαρέσκεια με την ανατομία του. Αυτό όμως το συμπέρασμα δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτό ούτε από τον γυναικείο ναρκισσισμό ούτε όμως και από την επιστήμη της βιολογίας. Η κριτική της δημοσιεύεται το 1924 και το 1930. Σε μια και μοναδική περίπτωση, το 1928, η Melanie Klein έγραψε μια ανακοίνωση στην οποία αμφισβήτησε τον Freud αναφορικά με τις θέσεις του για τη θηλυκότητα. Υποστήριξε ότι υπάρχει μια πρωτογενής φάση, όμοια για τα βρέφη ανεξαρτήτως βιολογικού φύλου, η οποία είναι θηλυκή. Αυτό το τεκμηρίωνε στη βάση της στοματικής και της πρωκτικής φάσης, κατά τις οποίες ο στόχος της ενόρμησης είναι παθητικός, δεκτικός και συγχωνευτικός. Με την ανακοίνωση αυτή η Klein τάσσεται με το μέρος της Horney, η οποία υποστήριζε ότι ο φθόνος του πέους είναι μόνο ένας δευτερεύων και επιφανειακός σχηματισμός. Από πολύ νωρίς η Klein θεωρεί το θηλυκό παιδί απασχολημένο με το δικό του αναπαραγωγικό όργανο και τα μωρά. Η σχέση μητέρας- παιδιού είναι κεντρική επίσης και για την Helen Deutsch, η οποία ισχυρίζεται ότι η σεξουαλικότητα του μικρού κοριτσιού την οδηγεί από τον θηλασμό και το πιπίλισμα στην κίνηση της μήτρας κατά την σεξουαλική σχέση και την μαζοχιστική ταύτιση με την μητέρα στην εγκυμοσύνη και την γέννα. Όταν με την σειρά της φτάσει να θηλάσει το δικό της μωρό, η γυναίκα συμπληρώνει τον κύκλο(Deutsch, 1925).

Το Δεύτερο Φεμινιστικό Κύμα και η κριτική της θεωρίας του Freud

Τα φεμινιστικά κινήματα στις δεκαετίες του 1960 και 1970 αποτέλεσαν κατά κάποιον τρόπο συνέχεια ως προς τις διεκδικήσεις των φεμινιστικών κινημάτων του δέκατου ένατου και της αρχής του εικοστού αιώνα. Ορισμένα δικαιώματα όπως της ψήφου και του εκλέγεσθαι ή της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και της επαγγελματικής απασχόλησης στις δημόσιες υπηρεσίες έχουν διαδοχικά κατακτηθεί. Στο βαθμό που πραγματοποιούνται τα βασικά αιτήματα των φεμινιστριών αυξάνει και η ενασχόληση με την θεωρία καθώς οι διάφορες ομάδες προσπαθούν να κατοχυρώσουν θεωρητικά τις απόψεις τους. Στο πλαίσιο αυτό γράφονται πολλά βιβλία τα οποία με την σειρά τους τροφοδοτούν ιδέες και διαμάχες.

Η διαμάχη με τον Freud συνεχίζεται στις αγγλοσαξονικές χώρες. Στο Λονδίνο, όπου ζει και εργάζεται η Melanie Klein έως το 1960, ιδρύεται η ψυχαναλυτική σχολή των Object Relations η οποία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην σχέση μητέρας- παιδιού. Οι απόψεις αυτές επηρεάζουν αργότερα το έργο της αμερικανίδας φεμινίστριας Nancy Chodorov. Στο βιβλίο της The Reproduction of Mothering: Psychoanalysis and the sociology of Gender (1978) [Η αναπαραγωγή της μητρότητας: ψυχανάλυση και κοινωνιολογία του φύλου] υποστηρίζει ότι η εξέλιξη του εαυτού συντελείται ευθύς εξ αρχής σε συνάρτηση με τα σημαίνοντα πρόσωπα γύρω του, ενώ τον σπουδαιότερο ρόλο παίζει η σχέση του βρέφους με την μητέρα. Στο κορίτσι, τα όρια της σχέσης είναι λιγότερο διακριτά από ό,τι στο αγόρι. Στις ΗΠΑ ζουν μετά τον πόλεμο, και αναπτύσσουν τις θεωρίες τους ασκώντας επίδραση στις νέες φεμινίστριες η Karen Horney και η Helen Deutsch. Ιδιαίτερα δημοφιλής υπήρξε η παρατήρηση της Horney ότι η οι θεωρίες του Freud για την παιδική σεξουαλικότητα είναι ο καθρέφτης της δικής του ιδιαίτερης σεξουαλικής ανάπτυξης και ότι ως αναλυτικό εργαλείο χρησιμεύουν μάλλον για την κατανόηση της θεωρίας του όπως και των άλλων ανδρών ψυχαναλυτών: ο Freud και άλλοι άνδρες αναλυτές δεν μπορούν να καταλάβουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ανάπτυξης του κοριτσιού γιατί οι ίδιοι είναι καθηλωμένοι στην φαλλική φάση του μικρού αγοριού, στην οποία κυριαρχεί ο διαχωρισμός σε ανθρώπους με πέος και χωρίς πέος. Την εποχή του δεύτερου κύματος του φεμινισμού, όταν κυριαρχούσε η θέση ότι «το προσωπικό είναι πολιτικό» και το ότι πρέπει να αποκαλύπτει κανείς προσωπικές διασυνδέσεις και προκαταλήψεις πίσω από πολιτικές απόψεις, η άποψη της Horney ότι έπρεπε να διερευνήσει κανείς την σχέση ανάμεσα στο τρομοκρατημένο από τα κορίτσια αγόρι και στον αναλυτή που θεωρητικοποιεί την θηλυκότητα δεν μπορούσε παρά να έχει απήχηση (Appignanesi, Forester, 1992).

Αντίστοιχα, το βιβλίο της Deutsch Η Ψυχολογία των Γυναικών, που γράφηκε στην Αμερική μετά τον θάνατο του Freud και υπό την επίδραση της Εγω-ψυχολογίας και την χαρακτηριστική έμφαση που δίνει στο «φυσιολογικό», καταντά μια εγκυκλοπαίδεια από ουσιοκρατικούς τύπους γυναικών, διανθισμένη με ιστορικά ασθενείας, περιπτώσεις από νοσοκομεία ή την πρόνοια και παραδείγματα από την λογοτεχνία όπως τα Άννα Καρένινα του Τολστόι, Οι δύο γυναίκες του Μπαλζάκ και Η ζωή της Γεωργίας Σαντ. Κάτω από την ουσιοκρατία (γλωσσάρι) κρύβεται μια κανονιστική και ρυθμιστική επιταγή: Η Deutsch έχει κατά νου έναν ιδανικό τύπο ερωτικής γυναίκας, τον οποίο καθιστά μέτρο για να συγκρίνει όλους του άλλους τύπους και όλες τις πραγματικές γυναίκες. Αυτό που κάνει μια γυναίκα «γυναίκα» είναι η παθητικότητα, την οποία ορίζει ως μια ενέργεια που «κατευθύνεται προς τα μέσα» ως αποτέλεσμα της εμπειρίας της φαλλικής περιόδου. Η «προς τα μέσα αυτή ενέργεια» προκαλεί την πλούσια φαντασιακή ζωή της γυναίκας, την ευαισθησία και την διαίσθηση, την ικανότητα της να ταυτίζεται με τον άλλο και ιδιαίτερα τον άνδρα και τα παιδιά της. Συμπληρωματικά προς την παθητικότητα δρα και ο μαζοχισμός. Η διακόρευση, η περίοδος, η γέννα έχουν όλα να κάνουν με τον πόνο. Ο μαζοχισμός αυτός που αφορά ιδιαίτερα την γυναίκα στηρίζεται και σε μια ιδιαίτερα γυναικεία μορφή ναρκισσισμού. (Rosen, 1978)

Όμως παράλληλα εμφανίζονται και νέες απόψεις για το γυναικείο φύλο που αναφέρονται συχνά στον Freud, όπως αυτές της Simone de Beauvoir (1949) για την οποία η γυναίκα είναι ο κατ’ εξοχήν «άλλος» γλωσσάρι απέναντι στον οποίον ορίζεται ως υποκείμενο ο άνδρας. Πρόκειται για μια ψυχική καταπίεση, μέσα από την οποία η γυναίκα γίνεται ο αρχέτυπος της καταπιεσμένης συνείδησης: ένα δεύτερο φύλο. Τα βιολογικά χαρακτηριστικά της διογκώνονται ενώ καμία ανθρώπινη υπόσταση δεν της αναγνωρίζεται κοινωνικά. Η γυναίκα θεωρείται μυστήριο, ψυχή, σκοτεινή και πέρα από τους αγώνες για επιβίωση. Για την Beauvoir «κανένας δεν γεννιέται γυναίκα, η γυναίκα φτιάχνεται σύμφωνα με τις ανάγκες του άνδρα». Η Beauvoir απορρίπτει τον Freud γιατί θεωρεί ότι προσδίδει μια ανωτερότητα στον άνδρα που η ίδια αποδίδει αποκλειστικά σε κοινωνικούς παράγοντες.

Η Betty Friedan στο βιβλίο της The Feminine Mystique (1963) προσπαθεί να εξηγήσει την καταστροφική επιρροή στις γυναίκες του Αμερικανικού τρόπου ζωής: την υπερκατανάλωση, την απομόνωση στα προάστια, την έλλειψη ερεθισμάτων και προσωπικής ζωής με μόνη διέξοδο τον αλκοολισμό και την κατάθλιψη. Η Friedan ασχολείται με την θεωρία του Freud προσπαθώντας να διαχωρίσει την θεωρία από τις απόψεις που προσπάθησαν να την εκλαϊκεύσουν. Αναγνωρίζει το επίτευγμα που αποτελεί η ανακάλυψη του ασυνειδήτου και την συμβολή του στην απελευθέρωση των γυναικών μέσω της σεξουαλικής ολοκλήρωσης που ακολουθεί την καταδίκη της καταπιεστικής ηθικολογίας. Παρόλα αυτά, ισχυρίζεται ότι η ψυχανάλυση είναι συνδεδεμένη με μια εποχή καταπιεστική για τις γυναίκες από την οποία μεταφέρει την έννοια του φθόνου του πέους ως κυριολεκτική εξήγηση όλων των δεινών των Αμερικανίδων της δεκαετίας του 40.

Στο βιβλίο της με τίτλο the Female Eunuch (1971) η Germaine Greer ισχυρίζεται ότι ο Freud θεωρεί τις γυναίκες ευνουχισμένες ή ευνούχους ενώ η ίδια θέτει ως στόχο της να τους αποδώσει την ευνουχισμένη θηλυκότητα τους. Ένα χρόνο νωρίτερα η Kate Millet στο βιβλίο της Sexual Politics (1970) επιτίθεται στο ίδιο το αντικείμενο της ψυχανάλυσης, το ασυνείδητο και την παιδική σεξουαλικότητα, τα οποία θεωρεί προσβλητικά για τις γυναίκες. Η Millet θεωρεί ότι διατυπώνοντας την θεωρία του φθόνου του πέους ο Freud παραλείπει και αποκλείει την δυνατότητα κοινωνικής εξήγησης για την δυσαρέσκεια των γυναικών. Καθώς θα ήταν γελοίο να χρεώσει τις ενήλικες γυναίκες με την ζήλια για το σεξουαλικό όργανο των ανδρών αναφέρεται στο παιδί και στις εμπειρίες μιας παιδικής ηλικίας που έχει ξεχαστεί. Μια άλλη ριζοσπαστική φεμινίστρια η Sulamith Firestone στο βιβλίο της The dialectic of Sex (1970) θέτει ως στόχο να επαναφέρει τη θεωρία του Freud περί παιδικής σεξουαλικότητας και το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα στην κυριολεκτική αλήθεια από την οποία προήλθαν, δηλαδή τις σχέσεις εξουσίας μέσα στην οικογένεια. Σε απάντηση όλης αυτής της κριτικής, η Juliet Mitchel στο βιβλίο της Psychoanalysis and Feminism (1972) αναλαμβάνει την υπεράσπιση της ψυχαναλυτικής θεωρίας για λογαριασμό του φεμινισμού. Το βιβλίο τοποθετεί την θεωρία του Freud στο κοινωνικό και ιστορικό της πλαίσιο που είναι η Πατριαρχία.

Η σχέση της ψυχανάλυσης με το φεμινισμό

Φαίνεται ότι η ψυχανάλυση και ο φεμινισμός είχαν από την αρχή στενή σχέση μεταξύ τους. Η σχέση αυτή δεν υπήρξε εύκολη και χαρακτηρίζονταν από αμφιθυμία. Αναμφισβήτητα η ψυχανάλυση ως θεραπεία συνδέθηκε με τις γυναίκες, τους έδωσε φωνή και τους επέτρεψε να μιλήσουν για πράγματα απαγορευμένα όπως η σεξουαλικότητα και τα αρνητικά συναισθήματα. Στο συλλογικό επίπεδο οι απόψεις των φεμινιστριών πάλεψαν με τις ερμηνείες που έδωσε ο Freud ασκώντας κριτική χωρίς όμως να καταφέρουν να προβάλουν μια αντίθετη άποψη που να αποφεύγει τον βιολογικό ντετερμινισμό και τον συντηρητισμό. Σήμερα η συμβολή της Ψυχαναλυτικής Θεωρίας στις γυναικείες σπουδές είναι σημαντική και έχει γίνει γενικά αποδεκτό πως η θεωρία αυτή άνοιξε δρόμους για να σκεφτούν οι γυναίκες τον εαυτό τους και να συζητήσει το φεμινιστικό κίνημα τα σοβαρά ζητήματα και τις προκαταλήψεις που βάραιναν τον χώρο του.

Εσωτερικοί σύνδεσμοι

Φύλο, σεξουαλικότητες και κινήματα, Φεμινισμός, Σεξουαλικές ενορμήσεις, Άγχος ευνουχισμού

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Anderson, Harriet, Utopian Feminism: women’s movements in fin-de-siecle Vienna. Yale University Press New Haven: 1992.

Appignanesi, Lisa, Forester, John, Freud’s Women. Weidenfeld and Nicholson, London: 1992

Beauvoir, Simone de, The Second Sex (1949) London: Penguin 1972.

Βιδάλη, Άννα, (2008) Ο Φρόυντ και η διαμάχη για την θηλυκότητα: Γυναίκες ψυχαναλύτριες και γυναίκες ασθενείς Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.

Breuer, Josef, Freud, Sigmund, Μελέτες για την Υστερία. Εκδόσεις Επίκουρος, Αθήνα: 2002.

Chodorow, Nancy, (1978) The Reproduction of Mothering Berkeley: University of California Press.

Deutsch, Helen, “The psychology of women in relation to the function of reproduction” International Review of Psychoanalysis. Vol. 6 1925.

Richard, The Feminist Movement in Germany, 1894-1933 Sage, London: 1976.

Firestone, Shulamith, The Dialectics of Sex: The Case for Feminist Revolution. New York: Bantam 1970.

Freud Sigmund, (1914) On Narcissism. The Standard Edition of the complete Psycholgical Works of Sigmund Freud. XIV, London: Hoggarth Press.

Friedan, Betty, (1963) The Feminine Mystique New York: Norton.

Good, David F et als Austrian Women in the Nineteenth and Twentieth Centuries. Berghahm Books Oxford: 1996.

Greer, Germaine, (1970) the Female Eunuch LondonQ Mac Gibbon & Kee.

Horney, Karen, Η ψυχολογία της Γυναίκας Εκδόσεις Γλάρος: Αθήνα 1967.

Klein, Melanie, Η Ψυχανάλυση των Παιδιών Εκδόσεις Πύλη: 1979

Millett, Kate, (1969) Sexual Politics London: Rupert Hart- Davis, 1971.

Mitchell, Juliet, Psychoanalysis and Feminism. Penguin Books, London: 1974.

Rosen, Nicole Kress, ‘Hélène Deutsch, une théorie de la femme’, Ornicar?15 1978, pp. 41-57. Ειδική Βιβλιογραφία

Abraham, Karl “Manifestations of the Female Castration Complex” Selected Papers of Karl Abraham 1927 pp. 338-369.

Adams, Parveen The Emptiness of the Image: Psychoanalysis and sexual differences Routledge, London: 1996.

Andersson, Ola, A supplement to Freud’s Case History of “Frau Emmy v. N.” in Studies on Hysteria 1895, Scandinavian Psychoanalytic Review 2 1979, pp. 5-15

Anderson, Harriet, Utopian Feminism: women’s movements in fin-de-siecle Vienna. Yale University Press New Haven: 1992.

Andrea-Salome, Lou, The Freud Journal, trans. Stanley A. Leavy. London: Quartet, 1987.

Appignanesi, Lisa, Forester, John, Freud’s Women. Weidenfeld and Nicholson, London: 1992

Assoun, Paul-Laurant, Freud et la femme Paris: Calmann-Levy, 1983

Austin, John, Πως κάνουμε πράγματα με τις λέξεις, Εστία, Αθήνα: 2003

Bernheimer, C. and Kahane, C. eds In Dora’s Case New York, Columbia University Press, 1985, 1990.

Binion, Ralf, Frau Lou: Nitzsche’s Wayward Disciple Princeton: Princeton University Press, 1968.

Brennan, Teresa, ed. Between Feminism and Psychoanalysis London: Routledge, 1989.

Briehl, Marie H. ‘Helene Deutsch’ in Alexander, Franz, Eisenstein, Samuel, and Grotjahn, Martin eds. Psychoanalytic Pioneers New York: Basic Books, 1966

Breuer, Josef, Freud, Sigmund, Μελέτες για την Υστερία. Εκδόσεις Επίκουρος, Αθήνα: 2002.

Buck, C., ‘Freud and H.D. Bisexuality and Feminine Discourse’, m/f 8 1983, pp. 52-65.

Buckley, N., Women, Psychoanalysis and the Theory of Feminist Development: A Study of Helene Deutsch, Karen Horney, and Marie Bonaparte, PhD dissertation Ann Arbor: University of Michigan, 1982. Xerox Microfilms.

Burgin et als, Formations of fantasy Methuen, London: 1986.

Burlingham, Michael John, The Last Tiffany New York: Atheneum, 1989.

Butler, Judith, Gender Trouble: Feminism and the Subversion og Identity. Routledge, New York: 1990 Butler, Judith,“Imitation and Gender Insubordination” Inside/Out: Lesbian Theorie, Gay Theories Routledge, New York: 1991.

Butler, Judith, Scott, Joan, Feminists Theorise the Political, Routledge, New York: 1992.

Butler, Judith, Bodies that Matter: On the Discussion of Limits of “Sex”, Routledge, New York: 1993.

Butler, Judith, Undoing Gender,Routledge, New York: 2004.

Decker, Hannah S., Freud, Dora, and Vienna 1900 New York: Free Press, 1991.

Delphy, Christine, Rethinking sex and gender, Women’s Studies International Forum, 1993 Vol.16, no. 1 pp. 1-9.

Deutsch, Felix, ‘A footnote to Freud’s “Fragments of an Analysis of a Case of Hysteria” in Bernheimer, C., Kahane, C. eds. In Dora’s Case.

Deutsch, Helen, “The psychology of women in relation to the function of reproduction” International Review of Psychoanalysis. Vol. 6 1925.

Didi-Huberman, Georges, Invention de l’ hystérie.Charcot et l’iconographie photographique de la Salpetrière. Paris: Editions Macula 1982.

Edinger, Dora, Bertha Pappenheim- Freud’s Anna O. Highland Park,III: Congregation Solel, 1968.

Ellenberger, Henry F., L’histoire de Emmy von N., L’ évolution psychiatrique 42 1977, pp. 519-40.

Evans, Richard, The Feminist Movement in Germany, 1894-1933 Sage, London: 1976.

Feldstein, R. and Roof, J. eds Feminism and Psychoanalysis. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1989.

Foucault, Michel, Ιστορία της Σεξουαλικότητας: 1 Η Δίψα της Γνώσης Εκδόσεις Ράππα, Αθήνα: 1991

Frevert, Ute Women in German History Berg Publishers, Oxford and New York:1991

Firestone, Shulamith, The Dialectics of Sex: The Case for Feminist Revolution. New York: Bantam 1970.

Freidenreich, Harriet Pass Female, Jewish, Educated. The Lives of Central European University Women Indiana University Press, Bloomington: 2002.

Freud Anna, The Writings of Anna Freud. Volumes I-VIII New York: International Universities Press, 1966-81.

Freud Anna, Sigmund Freud The Essentials of Psychoanalysis, Penguin Books, 1986

Freud,Sigmund, Η Θηλυκότητα. Νέα σειρά παραδόσεων για την εισαγωγή στην ψυχανάλυση. Eκδόσεις Επίκουρος. Αθήνα: 1977.

Freud Sigmund, Ντόρα: η ανάλυση μιας υστερίας. Αθήνα Επίκουρος: 1991.

Freud Sigmund, Andrea Salome, Lou, Letters ed. by Ernst Pfeiffer, Hoggarth Press, London: 1972.

Gallop, Jane, Feminism and Psychoanalysis: The Daughter’s Seduction London: Macmillan, 1982.

Garber, Marjorie, Vested Interests: Cross Dressing and Cultural Anxiety, Routledge, London: 1992.

Gauld, Alan, A History of Hypnosis Cambridge: CUP 1993.

Good, David F et als Austrian Women in the Nineteenth and Twentieth Centuries. Berghahm Books Oxford: 1996.

Glenn, Jules, Freud’s Adolescent Patients: Katharina, Dora and the “Homosexual Woman” in Kanzer, Mark, and Glenn, Jules, eds. Freud and his Patients New York and London: Jacob Aronson, 1980.

Glenn, Jules, ‘Freud , Dora and the Maid: A Study in Contertransference’ Journal of the American Psychoanalytic Association 34 1986, pp. 591-606.

Grosskurth, Phyllis, Melanie Klein: Her World and her Work London: Hodder& Stoughton, 1986.

Horney, Karen Feminin Sexuality Routledge and Kegan Paul, London: 1967

Horney, Karen, Η ψυχολογία της Γυναίκας Εκδόσεις Γλάρος: Αθήνα 1967α.

Jensen, Ellen, Anna O, a study of her later life. Psychoanalytic Quaterly 39 1970, pp. 269-293.

Jones, Ernest “Early Female Sexuality”, International Journal of Psychoanalysis 1935 pp. 263-273.

Kaplan, Marion The Jewish Feminist Movement in Germany (1904-1938) Greenwood Press, Westpoint Conn: 1979.

King, Pearl, Steiner, Ricardo eds The Freud-Klein Controversies 1941-1961 Routledge, London: 1990.

Klein, Melanie, Η Ψυχανάλυση των Παιδιών Εκδόσεις Πύλη: 1979

Klein, Melanie, Envy and Gratitude and Other Works 1946-1963 Virago, London: 1988.

The Selected Melanie Klein, ed. by Juliet Mitchell, Penguin, London: 1991.

Kristeva, Julia, The Maternal Body m/f, a feminist journal no 56 1981 pp. 158-163.

Kristeva Julia, Le genie féminine 2. Melanie Klein Fayard, Paris: 2000.

Lacan, Jacques, Το Σεμινάριο βιβλίο ΧΙ: Οι τέσσερις θεμελιακές έννοιες της ψυχανάλυσης Εκδόσεις Ραππα, Αθήνα: 1982

Lacan Jacques, Ecrits ASelection Routledge, London: 1977.

Lacan and the Ecole Freudienne: Feminine Sexuality, eds Juliet Mitchell, Jacqueline Rose, Macmillan Press, London: 1985

Lampl de Groot, Jane The Evolution of the Oedipus Complex in Women International Journal of Psychoanalysis Vol. IX, 1928 pp. 332-345

Le Rider, Jacques, Modernite viennoise et crise de l’ identite PUF, Paris: 1990

Livingston, Angela, Lou Andrea-Salome: Her life and writings Gordon Fraser Gallery, London: 1984.

Marcus, Steven, Freud and Dora: Story, History, Case History, Partisan Review 41 1974, pp. 12-23 89-108.

Mathieu, Nicole-Claude, Sexual, sexed and sex-class identities: Three ways of conceptualising the relationship between sex and gender, in Leonard Diana Adkins, Lisa eds. Sex in Question: French Materialist Feminism, Taylor and Frances, London: 1996.

Μακρυνιώτη, Δήμητρα, επιμ. Τα Ορια του Σώματος: Επιστημονικές Προσεγγίσεις Εκδόσεις νήσος, Αθήνα: 2004.

Μπακαλάκη, Αλεξάνδρα, Βιολογικό σώμα-κοινωνικό σώμα: Όψεις και συνεπαγωγές από την πλευρά της ανθρωπολογίας, Εντός-εκτός και επί της ψυχιατρικής, 2003, 3 σελ. 115-129

Mitchell, Juliet, Psychoanalysis and Feminism. Penguin Books, London: 1974.

Millner, Alexandra, “Ethnicity, Class and Gender A Feminist Cultural Studies Approach to Austro-Hungarian Culture.” (1867-1918)

Moi, Toril, Representations of Patriarchy: Sexuality and Epistemology in Freud’s Dora, Feminist Review9 Autumn 1981, pp. 60-74.

Okley, Ann, Sex, Gender and Society, Gower, Hants: 1985.

Πολίτης, Φώτης Οι «Ανδρικές Ταυτότητες» στο Σχολείο: Ετεροσεξουαλικότητα, ομοφυλοφοβία και μισογυνισμός. Εκδόσεις επίκεντρο, Θεσσαλονίκη: 2006.

Rose, Jacqueline, ‘Dora-A Fragment of an Analysis’, m/f 2 1978, pp. 5-21.

Rosen, Nicole Kress, ‘Hélène Deutsch, une théorie de la femme’, Ornicar?15 1978, pp. 41-57.

Rosenbaum, Max, and Muroff, Melvin eds Anna O: Fourteen Contemporary Reinterpretations, New York and London: Free Press 1984.

Riviere, Joan “Womanliness as Masquerade” International Journal of Psychoanalysis Vol. X 1929 pp. 303-313

Sayers, Janet, Mothering Psychoanalysis: Helen Deutsch, Karen Horney, Anna Freud and Melanie Klein London, Hamish, Hamilton, 1991.

Schorscke, Carl, Fin-de-Siecle Vienna. Politics and Culture Vintage Books, New York :1981.

Sprengnether, Madelon The Spectral Mother: Freud, Feminism and Psychoanalysis Ithaca, NY, London, Cornell University Press, 1990.

Weskott, Marcia, The Feminist Legacy of Karen Horney, New Haven and London, Yale University Press.

Witting, Monique, The category of sex, Feminist Issues 1982 pp. 63-68.

Young-Breuhl, Elisabeth, Anna Freud London Macmillan 1990.