Επιτελεστικότητα
επιτελεστικότητα [GR], performativity [EN], performativité [FR], performativität [DE]
Στο Bodies that Matter (1993), η Butler έρχεται σε αντίθεση με τον βασικό διαχωρισμό μεταξύ βιολογικού [sex] και κοινωνικού φύλου [gender], λέγοντας πως δεν υπάρχει βιολογικό φύλο χωρίς να είναι εξ αρχής κοινωνικό. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει «φυσικό σώμα», μιας και όλα τα σώματα είναι έμφυλα [gendered]. Εφόσον το σώμα [body] είναι ύλη, η αντίληψή μας για αυτό δεν βασίζεται σε κάτι δεδομένο, αλλά σε αυτό που εμείς οι ίδιοι/ες παράγουμε και έτσι το σώμα ταυτίζεται με την έννοια της επιτελεστικότητας. Το βιολογικό και το κοινωνικό φύλο δεν είναι παρά επιτελέσεις [performances] οι οποίες αποκτούν ισχύ και εξουσία μέσω των επαναλαμβανόμενων πράξεων των υποκειμένων. Κατά συνέπεια, φύλο δεν είναι αυτό που είμαστε αλλά αυτό που επιτελούμε.
Η έννοια της επιτελεστικότητας στην Butler πηγάζει από τη θεωρία του J. Austin στο How to Do Things with Words (1962), όπου ως επιτελεστικά ορίζονται όσα εκφωνήματα επιτελούν μέσω της γλώσσας την πράξη στην οποία αναφέρονται (για παράδειγμα, Υπόσχομαι πως δεν θα το ξανακάνω). Η επιτελεστικότητα βασίζεται στην κανονιστική δύναμη της επανάληψης. Η αναγκαία επιβολή του να ανήκουμε σε ένα από τα δύο κοινωνικά φύλα συντελεί στην ύπαρξη εξαιρέσεων [exclusions], οι οποίες αφενός υπερβαίνουν και αψηφούν την επιβολή αυτή, αφετέρου συντελούν και αυτές στην κανονικοποίηση.
Η Butler ασκεί κριτική στην ντραγκ [drag] επιτέλεση, δηλαδή στην αντίληψη ότι το να ντύνεται ένας άντρας με γυναικεία ρούχα παρωδεί την ιδέα ότι υπάρχει μια πρωταρχική έμφυλη ταυτότητα, μιας και μπορούμε να «φοράμε» και να «βγάζουμε» το κοινωνικό μας φύλο, όπως οι ντραγκ κουίνς [drag queens] τα ρούχα τους. Εκεί επικαλείται την ιδέα της επιτελεστικότητας του κοινωνικού φύλου, για να εξηγήσει πώς το ντραγκ δεν ανατρέπει πάντα το κοινωνικό φύλο και δεν αμφισβητεί την ετεροκανονικότητα [heteronormativity] των έμφυλων ρόλων.
Στη θεωρία της Butler διαφαίνεται η επιρροή του έργου του Nietzsche Zur Genealogie der Moral, Eine Streitschrift (1887), ότι δηλαδή δεν υπάρχει κάποιος/α δράστης/τρια πίσω από μια πράξη και ότι αυτό που έχει σημασία είναι η πράξη και όχι ποιος/α την επιτελεί. Στο παράδοξο «πώς είναι δυνατόν να υπάρχει πράξη χωρίς δράστη/τρια», η Butler απαντά διαχωρίζοντας την επιτελεστικότητα, που είναι το ίδιο το υποκείμενο, από την επιτέλεση, η οποία απαιτεί ένα προϋπάρχον υποκείμενο [subject]. Υπό αυτή την έννοια η έμφυλη ταυτότητα είναι επιτελεστική [performative].
Φοιτητική ομάδα Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Λεξικογραφίας: Αναγνωστόπουλος Ιωάννης, Δρακοπούλου Μαρία, Ελευθερίου Δέσποινα, Κούτρα Αλεξάνδρα, Κρομμύδα Ευθαλία, Μαρίν Μαρία,Τριανταφύλλη Ευαγγελία, Τρυπαναγνωστοπούλου Σοφία, Φωκάς Γεώργιος (επιμέλεια Δρ. Ευτέρπη Μήτση)
