Φαντασιακό
φαντασιακό [GR], imaginary [EN], imaginaire [FR], imaginäre (das) [DE]
Στο πλαίσιο της προσπάθειας «επιστροφής στον Freud» και επαναδιατύπωσης των θέσεών του αναφορικά με τα πρώιμα στάδια της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης του ατόμου, ο γάλλος ψυχαναλυτής Jacques Lacan εισάγει τρεις έννοιες: την ανάγκη, το αίτημα και την επιθυμία [desire]. Αυτές αντιστοιχούν στα τρία στάδια ψυχικής εξέλιξης του ατόμου: το πραγματικό [real], το φαντασιακό και το συμβολικό [symbolic]. Το φαντασιακό είναι ένα προ-οιδιπόδειο [pre-Oedipal], προγλωσσικό στάδιο ανάπτυξης, το οποίο βασίζεται στη δυαδική σχέση ανάμεσα στο Εγώ και το κατοπτρικό είδωλο. Στο στάδιο αυτό, το παιδί βρίσκεται ακόμη σε μια κατάσταση αδυναμίας και ανικανότητας ελέγχου των κινητικών του λειτουργιών, δεν είναι σε θέση να διακρίνει τον εαυτό του από τους/τις άλλους/ες και αντιλαμβάνεται το σώμα του ως τεμαχισμένο και στερούμενο ενότητας. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του σταδίου του καθρέπτη [mirror stage], το παιδί κατορθώνει σταδιακά μέσα από την ναρκισσιστική-αλλοτριωτική ταύτισή του με την εικόνα του καθρέφτη να συνθέσει και να αφομοιώσει μια ενιαία εικόνα του σώματός του, συγκροτώντας έτσι το Εγώ του. Όπως υποστηρίζει ο Lacan, το φαντασιακό είναι το πεδίο της φαντασίας, των -συνειδητών ή ασυνείδητων- εικόνων, αλλά και της εξαπάτησης, ενώ παράλληλα ενέχει και μια γλωσσική διάσταση (αυτή του σημαινόμενου [signified]).
Η σημασία του φαντασιακού για τον φεμινισμό έγκειται στην εξήγηση που δίνει ο ίδιος ο Lacan όσον αφορά την εμφάνιση της σεξουαλικής διαφοράς ως αποτέλεσμα της κατάκτησης της γλώσσας και της απόκτησης ταυτότητας που επιβάλλεται στο παιδί από τους/τις άλλους/ες. Ο γαλλικός φεμινισμός [French feminism] άσκησε κριτική στη θεωρία του Jacques Lacan, θεωρώντας ότι τόσο το φαντασιακό όσο και το συμβολικό έχουν δομηθεί με βάση ανδρικούς όρους, με αποτέλεσμα η γυναίκα να αντιμετωπίζεται ως μια ελαττωματική εκδοχή του άνδρα. Πάνω σε αυτή τη βάση, η Luce Irigaray υποστηρίζει ότι το φαντασιακό μπορεί να μεταβάλλει την ιδεολογία, καθώς έχει τις ρίζες του στην ερωτική μνήμη της προ-οιδιπόδειας μητέρας, ενώ η Hélène Cixous υποστηρίζει ότι το φαντασιακό αποτελεί τον πνευματικό και γλωσσικό οίκο των γυναικών, έναν χώρο ο οποίος προηγείται της συμβολικής τάξης και στον οποίο εκφράζεται η γυναικεία απόλαυση.
Φοιτητική ομάδα Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Λεξικογραφίας: Αναγνωστόπουλος Ιωάννης, Δρακοπούλου Μαρία, Ελευθερίου Δέσποινα, Κούτρα Αλεξάνδρα, Κρομμύδα Ευθαλία, Μαρίν Μαρία,Τριανταφύλλη Ευαγγελία, Τρυπαναγνωστοπούλου Σοφία, Φωκάς Γεώργιος (επιμέλεια Δρ. Ευτέρπη Μήτση)
