Ισότητα/ ίσα δικαιώματα/ ανθρώπινα δικαιώματα
Ισότητα / Ίσα δικαιώματα / Ανθρώπινα δικαιώματα
| Συγγραφέας: | Μαριαγγέλα Βέικου |
| Βιβλιογραφία | |
| Εσωτερικοί Σύνδεσμοι | |
| Εξωτερικοί Σύνδεσμοι | |
| Σχόλια Επιμελήτριας | |
Συμβατικά, μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις τύπους ισότητας :
(1) την ισότητα μεταξύ των προσώπων ή οντολογική ισότητα [ontological equality],
(2) την ισότητα των ευκαιριών [equality of opportunity],
(3) την ισότητα των συνθηκών, όπου η νομοθεσία προσπαθεί να καταστήσει τις συνθήκες ζωής ίσες για όλους [equality of conditions],
(4) την ισότητα του αποτελέσματος ή σκοπού [equality of outcome].
Η οντολογική ισότητα συνήθως αναφέρεται στη θρησκευτική πίστη. Για παράδειγμα, ο Xριστιανισμός είναι μία θρησκεία που πιστεύει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, επειδή έτσι τους έπλασε ο Θεός. Η ιδέα της ισότητας των ευκαιριών προήλθε από την Γαλλική Επανάσταση, σύμφωνα με την αρχή ότι όλες οι θέσεις στην κοινωνία πρέπει να είναι ανοικτές για όλους σε ένα ανταγωνιστικό σύστημα ανάλογα με την εκπαίδευση και τις ικανότητες που έχουν τα άτομα. Δηλαδή, αναλογικά, αν δούμε την κοινωνία σαν ένα ανταγωνιστικό διαγωνισμό, η αρχή της ισότητας των ευκαιριών προτείνει ότι όλα τα άτομα, ασχέτως φυλής, φύλου και ηλικίας έχουν το δικαίωμα να διαγωνιστούν. Οι επικριτές αυτής της αρχής υποστηρίζουν ότι πολλά άτομα ανταγωνίζονται έχοντας εκ των προτέρων αρκετά πλεονεκτήματα, για παράδειγμα, τα παιδιά της μεσαίας τάξης έχουν περισσότερα πολιτισμικά πλεονεκτήματα έναντι των παιδιών της εργατικής τάξης, τα οποία συντελούν στην επίτευξη των στόχων τους μέσα στο ανταγωνιστικό σύστημα του σχολείου. Για την θεμελίωση ενός πιο δίκαιου συστήματος ισότητας, υποστηρίζεται ότι, μέσω της εκπαιδευτικής νομοθεσίας και της κοινωνικής πρόνοιας, πρέπει να εξασφαλίζεται ισότητα συνθηκών, που να αντισταθμίζει τα κοινωνικά μειονεκτήματα. Η θετική διάκριση [positive discrimination] αποτελεί έναν από τους αγωγούς κοινωνικής κινητικότητας [social mobility], η οποία μπορεί να προσφέρει δυνατότητες και ευκαιρίες ισότητας συνθηκών σε μειονοτικές ομάδες. Ωστόσο, αυτοί οι τέσσερις τύποι ισότητας έχουν υποστεί την κριτική ότι είναι είτε μη εφικτοί είτε μη επιθυμητοί. Για παράδειγμα, υποστηρίζεται ότι η απόλυτη ισότητα δεν είναι εφικτή, εξαιτίας των ανισοτήτων που οφείλονται στην κοινωνική τάξη, την θέση, την δύναμη και την εξουσία, που δεν μπορούν να εξαλειφθούν εντελώς. Επίσης, υποστηρίζεται ότι η ισότητα συνθηκών και αποτελέσματος δεν είναι απαραίτητα επιθυμητή, επειδή έρχεται σε αντίθεση με άλλες αξίες, όπως αυτή της ατομικής ελευθερίας. Ενώ οι κοινωνιολόγοι έχουν επιδοθεί με αξιοσημείωτο ενδιαφέρον στην μελέτη της ανισότητας, δεν έχουν δώσει ιδιαίτερη σημασία στην μελέτη των συνθηκών που πρέπει να εξασφαλιστούν προκειμένου να επιτευχθεί η ισότητα. Επίσης, η ανάπτυξη κοινωνικών κινημάτων που προάγουν την ιδεολογία της ισότητας είναι ένα ζήτημα που έχει κάπως παραμεριστεί γενικότερα στην κοινωνιολογία. Τα τελευταία χρόνια επανέρχονται στο προσκήνιο ζητήματα που αφορούν την ισότητα, στο πλαίσιο όμως του ενδιαφέροντος για πολιτικές ιδεολογίες, όπως ο σοσιαλισμός, η διεύρυνση των κοινωνικών δικαιωμάτων λόγω της υπηκοότητας και η ανάπτυξη του μαζικού καταναλωτισμού.
Περιεχόμενα
Ισότητα
Στον καθημερινό λόγο, η ισότητα [equality] αναφέρεται στην ιδέα της ίσης μεταχείρισης των ατόμων. Στις ανθρωπιστικές επιστήμες, η ισότητα μπορεί επίσης να αναφέρεται στηn πολιτική αρχή του εξισωτισμού [egalitarianism], που προέρχεται από την Γαλλική λέξη egal που θα πεί «ίσος», και υποστηρίζει ότι όλοι οι άνθρωποι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ίσοι μεταξύ τους και να έχουν ίσα πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά και αστικά δικαιώματα. Συνήθως η πολιτική αυτή θέση περιορίζει την ισότητα στους παραπάνω τομείς και δεν την επεκτείνει σε κάθε δυνατή πτυχή της ατομικής διαφορετικότητας. Επιπλέον, η ισότητα, ως πιο γενικευμένη έννοια, μπορεί να αναφέρεται στην ισότητα έναντι των νόμων [equality before the law], την ισότητα των ευκαιριών [equal opportunity], την ισότητα ανάμεσα στα κοινωνικά φύλα [gender equality], την φυλετική ισότητα [racial equality] και την κοινωνική ισότητα [social equality]. Η ισότητα ως προς τους νόμους είναι η αρχή ότι κάθε άτομο υπόκειται στους ίδιους νόμους και κανένα άτομο ή ομάδα δεν έχει ιδιαίτερα νομικά προνόμια. Καμία κοινωνική τάξη, για παράδειγμα, δεν δικαιούται να εφαρμόζει ξεχωριστές νομικές πρακτικές. Η ισότητα ευκαιριών είναι μία αρχή που μπορεί να λάβει διαφορετικούς ορισμούς. Μερικοί την χρησιμοποιούν ως όρο περιγραφικό ενός συγκεκριμένου κοινωνικού περιβάλλοντος, στο πλαίσιο του οποίου τα άτομα δεν αποκλείονται λόγω φυσικών χαρακτηριστικών από κοινωνικές διαδικασίες όπως η εκπαίδευση, η εργασία, η υγεία. Η ισότητα των φύλων είναι ένας στόχος που προκύπτει από την διαπίστωση ότι υπάρχουν πολλές μορφές ανισοτήτων μεταξύ των φύλων στις σύγχρονες κοινωνίες. Πολλοί διεθνείς οργανισμοί ορίζουν την ισότητα των φύλων σε σχέση με την οικονομική ανάπτυξη και τα ανθρώπινα δικαιώματα και ιδιαίτερα τα δικαιώματα των γυναικών. Ο Ο.Η.Ε., για παράδειγμα, στο πρόγραμμα για τον περιορισμό της φτώχειας σε όλο τον κόσμο (σχεδιασμός των Ηνωμένων Εθνών για την Χιλιετιρίδα με στόχο το τέλος της παγκόσμιας φτώχιας μέχρι το 2015) ορίζει ότι, αν δεν δοθούν ίσα δικαιώματα σε γυναίκες και άνδρες καμία κοινωνία δεν θα μπορέσει να αναπτυχθεί με αξιόπιστο τρόπο. Η φυλετική ισότητα αναφέρεται στην ίση μεταχείριση ατόμων από διαφορετικές φυλές. Πρόκειται για την θέση που απορρίπτει την παλαιότερη ιδέα ότι οι πολιτισμικές διαφορές που υφίστανται ανάμεσα σε διαφορετικές φυλετικές ομάδες μπορούν να εξηγηθούν αποκλειστικά με αναφορά σε γενετικές διαφορές και ότι οι κοινωνικές διαφορές μεταξύ των ποικίλων εθνοτικών ομάδων είναι στην ουσία τους γενετικές διαφορές. Τέλος, η κοινωνική ισότητα είναι μια κοινωνική συνθήκη η οποία απαιτεί την ακύρωση εκείνων των νομικών διατάξεων μιας συγκεκριμένης κοινωνίας, οι οποίες διαχωρίζουν τα άτομα σε κοινωνικά περιθώρια (κοινωνικές τάξεις, κάστες, κ.τ.λ.). Απορρίπτει, επίσης, ως μη δικαιολογημένες τις διακρίσεις που σχετίζονται με την προσωπική ταυτότητα των ατόμων. Η αρχή της κοινωνικής ισότητας προτείνει ότι το κοινωνικό φύλο, η ηλικία, η καταγωγή, η γλώσσα, η θρησκεία, η υγεία, τα προσωπικά πιστεύω και οι ιδέες των ατόμων δεν πρέπει να καταλήγουν σε άνιση μεταχείρισή τους και δεν πρέπει να μειώνουν αδικαιολόγητα τις ευκαιρίες για βελτίωση της ζωής τους.
Ισα δικαιώματα
Τα ίσα δικαιώματα συνήθως επιμερίζονται σε τρεις γενικές κατηγορίες: 1. τα ανθρώπινα δικαιώματα, δηλαδή τα δικαιώματα που αφορούν από κοινού όλους τους ανθρώπους (βλ. 2.4 ανθρώπινα δικαιώματα), 2. τα αστικά δικαιώματα, δηλαδή τα δικαιώματα που αφορούν από κοινού όλους τους υπηκόους ενός κράτους, και 3. τα δικαιώματα των γυναικών, δηλαδή τα δικαιώματα που αφορούν τις σχέσεις μεταξύ γυναικών και ανδρών. Τα αστικά δικαιώματα είναι ένας όρος που διαχωρίζεται στις νομικές διατάξεις από τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα φυσικά δικαιώματα. Τα αστικά δικαιώματα είναι δικαιώματα που αποδίδονται από τα κράτη στους υπηκόους τους, ενώ τα φυσικά ή ανθρώπινα δικαιώματα είναι δικαιώματα που αποδίδονται στα άτομα με την γέννησή τους. Παραδείγματα αστικών δικαιωμάτων και ελευθεριών είναι π.χ. το δικαίωμα της αποζημίωσης σε περίπτωση τραυματισμού από τρίτον, το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, το δικαίωμα για δίκαιη δίκη σε περίπτωση πιθανής εμπλοκής σε έγκλημα, το δικαίωμα ψήφου, το δικαίωμα ειρηνικής διαμαρτυρίας, το δικαίωμα μετακίνησης και το δικαίωμα ίσης προστασίας από τον νόμο προς όλους τους πολίτες για τον περιορισμό της διακριτικής μεταχείρισης. Τα δικαιώματα των γυναικών αναφέρονται σε ελευθερίες που οφείλουν να έχουν οι γυναίκες και τα κορίτσια όλων των ηλικιών, οι οποίες μπορεί μεν να είναι θεσμοθετημένες, αλλά αγνοούνται ή παραβλέπονται από τις νομικές διαδικασίες ή τις κατεστημένες συμπεριφορές σε μία συγκεκριμένη κοινωνία. Αυτές οι ελευθερίες έχουν ομαδοποιηθεί και διαφοροποιηθεί από την ευρύτερη έννοια των ανθρώπινων δικαιωμάτων, επειδή συχνά διαφέρουν από τις ελευθερίες που αναγνωρίζονται εκ γενετής στους άνδρες και στα αγόρια και, ακόμη, επειδή έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει μία παραδοσιακή προκατάληψη ενάντια στα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών. Ζητήματα που συχνά έχουν συνδεθεί με την έννοια των δικαιωμάτων των γυναικών συμπεριλαμβάνουν την ψήφο, την συμμετοχή στα κοινά, την ίση αμοιβή, την σωματική αυτονομία, την περιουσία και την εκπαίδευση. Στη δεκαετία του 1960 το κίνημα για την θέσπιση αυτών των δικαιωμάτων ονομάστηκε «φεμινισμός» ή «κίνημα για την απελευθέρωση των γυναικών». Το κίνημα ζητούσε, μεταξύ άλλων, ίση αμοιβή με τους άνδρες, ίσα δικαιώματα ως προς τον νόμο, και ελευθερία στις αποφάσεις για οικογενειακό προγραμματισμό. Προς τα τέλη του 20ου αιώνα, οι γυναίκες απέκτησαν ισχυρότερο ρόλο στην κοινωνία, καθώς και στην αγορά εργασίας. Τομείς όπως η ιατρική επιστήμη και το δίκαιο ενισχύθηκαν με την παρουσία περισσότερων γυναικών στην εξάσκησή τους. Επίσης, στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θεσπίστηκαν μέτρα για την πάταξη των διακριτικών διατάξεων στους νόμους της Ευρωπαικής Κοινότητας.
Ανθρώπινα δικαιώματα
Οι απαρχές της σύγχρονης δυτικής αντίληψης για τα ανθρώπινα δικαιώματα ανιχνεύονται στην Γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτου καθώς και στην Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας και στο Σύνταγμα των Η.Π.Α. Με την διεθνή ανησυχία για το Ολοκαύτωμα, ο Ο.Η.Ε. επικύρωσε στις 10 Δεκεμβρίου 1948 την Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα που περιλαμβάνουν το δικαίωμα στην ζωή, την ελευθερία και την ασφάλεια του ατόμου, τα δικαιώματα της ελευθερίας μετακίνησης, ελευθερίας πίστης και συνείδησης, ελευθερίας ειρηνικής συνεύρεσης και ελευθερίας συμμετοχής στα κοινά. Άρα, τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφέρονται στα βασικά δικαιώματα και τις ελευθερίες που δικαιούνται όλοι ανεξαρτήτως οι άνθρωποι και περιλαμβάνουν τόσο αστικά και πολιτικά δικαιώματα (δικαίωμα στη ζωή, ελευθερία και ισότητα ως προς τον νόμο) όσο και κοινωνικά, πολιτισμικά και οικονομικά δικαιώματα (δικαίωμα συμμετοχής στον πολιτισμό, δικαίωμα στην τροφή, δικαίωμα στην εργασία και δικαίωμα στην εκπαίδευση). Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, της επιστήμης και της φιλοσοφίας, ο καταστατικός χάρτης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μεταβάλλεται συνεχώς. Νέες, απρόβλεπτες καταστάσεις και γεγονότα συμβαίνουν και επηρεάζουν τα υπάρχοντα δικαιώματα ή απαιτούν την ανάδειξη νέων. Σήμερα διεξάγονται, για παράδειγμα, συζητήσεις σχετικά με το δικαίωμα στο νερό (right to water) το οποίο αφορά κυρίως τις αναπτυσσόμενες κοινωνίες. Δεν υπάρχουν προς το παρόν υποχρεωτικές δεσμεύσεις από κανέναν Διεθνή Οργανισμό για το δικαίωμα στο νερό, αλλά τον Νοέμβριο του 2002 η Επιτροπή των Οικονομικών, Κοινωνικών και Πολιτισμικών Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών εξέδωσε έναν μη υποχρεωτικό κανονισμό, ορίζοντας πως η πρόσβαση στο νερό αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα. Επίσης, στον τομέα των περιβαλλοντολογικών ζητημάτων, ιδιαίτερα οι κλιματικές αλλαγές προκαλούν σημαντικές συζητήσεις γύρω από τα ανθρώπινα δικαιώματα που αναφέρονται στο οικοσύστημα και στην ανάγκη για ένα υγιεινό περιβάλλον.
Επίλογος
Ισότητα, ίσα δικαιώματα, ανθρώπινα δικαιώματα είναι όλα έννοιες που είναι δύσκολο να ερμηνευθούν αλλά και να εφαρμοσθούν. Στα πολυσύνθετα συστήματα των σύγχρονων κοινωνιών, μια κατάσταση πλήρους κοινωνικής ισότητας είναι δύσκολο να επιτευχθεί, εξαιτίας πολλών και ποικίλων παραγόντων, όπως η οικονομία, η μετανάστευση, η εξωτερική πολιτική, η εθνική πολιτική, ο ανταγωνισμός για δύναμη και εξουσία κ.α.
Υποσημειώσεις
1.United Nations Millennium Campaign (2008). "Goal #3 Gender Equity". United Nations Millennium Campaign.
2.Hosken, Fran P., 'Towards a Definition of Women's Rights' in Human Rights Quarterly, Vol. 3, No. 2. (May, 1981), pp. 1-10.
3.Lockwood, Bert B. (ed.), Women's Rights: A "Human Rights Quarterly" Reader (John Hopkins University Press, 2006), ISBN 9780801883743
4."www.ama-assn.org/ama/pub/category/16229.html".
5.Michael Freeden, Rights, 1991.
6."Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Απόφαση Συμβουλίου Ο.Η.Ε. Διάταξη 217 Α (ΙΙΙ) της 10 Δεκεμβρίου 1948" (Universal Declaration of Human Rights adopted by General Assembly resolution 217 A (III) of 10 December 1948).
Εσωτερικές συνδέσεις
Φύλο και αστικό/ ποινικό/ οικογενειακό δίκαιο
Βιβλιογραφικές αναφορές
Freeden M., Rights, 1991.
Hosken, F.P., 'Towards a Definition of Women's Rights' στο Human Rights Quarterly, Vol. 3, No. 2. (Μάιος, 1981), σελ. 1-10.
Lockwood, B. (επιμ.), Women's Rights: A "Human Rights Quarterly" Reader , John Hopkins University Press, 2006, ISBN 9780801883743
United Nations Millennium Campaign (2008). "Goal 3 Gender Equity". United Nations Millennium Campaign.
www.ama-assn.org/ama/pub/category/16229.html
Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Απόφαση Συμβουλίου Ο.Η.Ε. Διάταξη 217 Α (ΙΙΙ) της 10 Δεκεμβρίου 1948.
